Onun adı tarixə kosmosu fəth edən ilk kosmonavt kimi də düşə bilərdi. Uçuşa hazırlıq dövründə Andrian Nikolayevin göstəriciləri digərlərindən üstün olsa da, Nikita Xruşşov namizədlər arasında Yuri Qaqarinə üstünlük verib. Fəal komsomolçu və kəndli ailəsindən olması Qaqarinə “üstünlük” qazandırıb. Əslində Andrian Nikolayev də kəndli ailəsində böyüyüb, atası sıravi kolxozçu, anası isə sağıcı işləyib.
Nikolayevin ikinci şansını da əlindən alıblar. Növbəti dəfə orbitə German Titov göndərilib. Bəlkə də “qapıları” Nikolayevin üzünə bağlayan türk kökənli, milliyyətcə çuvaş olması olub.
Nəhayət, 1962-ci ildə Xruşşovdan razılıq alındıqdan sonra Andrian Nikolayevin kosmosa birinci uçuşu baş tutub. O, SSRİ-də üçüncü, dünyada beşinci kosmosu fəth edən kosmonavt olub.
Aviasiya general-mayoru, iki dəfə Sovet ittifaqı qəhrəmanı, texnika elmləri namizədi Andrian Nikolayev 5 sentyabr 1929-cu ildə Çuvaşiya Muxtar respublikasında, Şorşel kəndində anadan olub. Orta məktəbdə oxuduğu illərdə feldşer olmaq istəsə də, ailənin maddi imkanları onun təhsil almasına imkan verməyib. Yeniyetməlik və gənclik illəri müharibədən sonrakı ağır illərə düşən Nikolayev çox erkən yaşlarından işləməyə başlayıb, ailənin dolanışığına kömək edib. Yeddiillik təhsildən sonra o, Marinski Posad şəhərində meşə təsərrüfatı texnikumuna qəbul olub. Həmin ərəfədə qəzetlərdə hərbi məktəblərə qəbulla bağlı elanlar dərc olunanda, Andrian Nikolayev özünü bu sahədə sınamağa qərar verib və o, qəbul imtahanlarını müvəffəqiyyətlə verərək Çerniqov Ali Hərbi Avisiya Məktəbinə daxil olub. Daha sonra isə təhsilini Jukovski adına Hərbi Hava Mühəndislər Akademiyasında davam etdirib. Andrian Nikolayev SSRİ-də yaradılan Kosmonavtlar Dəstəsinin ilk üzvlərindən biri olub.
Andrian Nikolayev orbitə birinci dəfə “Vostok-3” gəmisində 11 avqust 1962-ci ildə uçub. 3 sutka 22 saat 22 dəqiqə ərzində o, yer kürəsi ətrafında 64 dəfə dövrə vurub. Bu uçuş zamanı Nikolayev ilk dəfə olaraq kosmik gəmidə kreslodan ayrılaraq, gəmi daxilində hərəkət edib.
Nikolayev kosmosu ikinci dəfə 1 iyun 1970-ci ildə “Soyuz-9” gəmisi ilə fəth edib. Bu dəfə kosmonavt orbitdə 17 sutka 16 saat 58 dəqiqə qalaraq mövcud dövr üçün rekorda imza atıb.
1974-cü ildə Andrian Nikolayev Yuri Qaqarin adına Kosmonavtların Hazırlıq Mərkəzinin rəis müavini təyin edilib. O, həmçinin SSRİ-nin ictimai həyatında fəal iştirak edib, bir neçə dəfə Rusiya Ali Sovetinin deputatı seçilib.
1963-cü ildə Andrian Nikolayev ilk qadın kosmonavt Valentina Tereşkova ilə ailə həyatı qurub. “Əsrin toyu” adını alan təntənəli məclisdə Nikita Xruşşov, Kremlin yüksək ranqlı məmurları, marşallar, tanınmış mədəniyyət və incəsənət xadimləri iştirak ediblər.
Kosmonavtların nikahı onların heç birinin təşəbbüsü ilə olmayıb. Bu nikah Nikita Xruşşovun və sovet ideoloqlarının planına uyğun baş tutub. Belə ki, SSRİ rəhbərləri iki məşhur kosmonavtın qismində dünyaya ideal sovet ailəsini təqdim etmək istəyiblər. Bununla yanaşı, Nikita Xruşşov bəzi ABŞ və qərb alimlərinin “kosmosa uçanların övladları olmur” kimi fikirlərini alt-üst etmək qərarına gələrək, kosmonavtların nikahından sınaq məqsədi üçün istifadə edib.
1964-cü ildə cütlüyün Yelena adlı qızı dünyaya gəlib. Yelena dünyada həm atası, həm də anası kosmonavt olan yeganə uşaq olub. Həmin günlər dünyanın aparıcı kütləvi vasitələri onun şəkillərini manşetlərdə tirajlayıblar.
Kosmonavtların nikahı 18 ildən sonra, Yelenanın 18 yaşı olanda rəsmi olaraq pozulub, Nikolayevlə Tereşkova ayrılıblar.
Andrian Niklayevin həyatında maraqlı faktlardan biri də Brejnevlə bağlı olub. 22 yanvar 1969-cu ildə baş katibin avtomobil karvanı Kremlə yaxınlaşanda Viktor İlyin adlı bir şəxs Brejnevə sui-qəsd etmək üçün karvana 16 dəfə atəş açıb. O, elə düşünüb ki, Brejnev karvanın ikinci, yaxud da üçüncü avtomobilində olacaq. Baş katib isə dördüncü avtomobildə olub. Qarşıdakı avtomobildə isə dörd kosmonavt əyləşib – Nikolayev, Tereşkova, Bereqovoy və Leonov. Karvandakı avtomobillərdə olanların hamısı Kremldəki tədbirə gediblər. Açılan atəşlərdən biri Nikolayevi kürəyindən yüngülcə yaralayıb.
Ömrünün son illərində Andrian Nikolayev öz xatirələrini yazıb, onun üç kitabı işıq üzü görüb, “Orbitdə görüşərik” kitabı isə bir neçə dilə tərcümə olunaraq daha böyük oxucu auditoriyası qazanıb.
Andrian Nikolayev 3 iyul 2004-cü ildə, 74 yaşında vəfat edib. Həmyerlilərinin, o cümlədən Çuvaşiya rəhbərliyinin təşəbbüsü ilə kosmonavt doğma kəndində, Şorşeldə dəfn edilib. Qızı Yelena əvvəlcə buna razı olmasa da, atasının “Ulduzlar şəhərciyi”ndə dəfn olunmasını istəsə də, sonda Andrian Nikolayev doğma yurdunda torpağa tapşırılıb. Həmin məkanda kosmonavtın xatirəsinə muzey yaradılıb, xatirə kompleksi salınıb.
İlham Cəmiloğlu
