Qədim yunan həkimi və filosofu Hippokrat bədxassəli yenitörəmələri ilk təsvir edənlərdən biridir. Yazılarında onlara yunanca “xərçəng” mənasını verən karkinos adını verib.
Daha sonra qədim Roma həkimi Korneli Selsus bu termini latın dilinə tərcümə etdi – xərçəngin müasir adı belə ortaya çıxdı. Başqa bir Roma həkimi və cərrahı Klaudi Qalen xoşxassəli şişləri onkos sözü ilə təsvir etmişdir.
“Medicina” xəbər verir ki, bu gün onkologiya xoşxassəli və bədxassəli şişlərin əmələ gəlmə mexanizmini, onların qarşısının alınması üsullarını və müalicə prinsiplərini öyrənən bir elmdir.
Xərçəngdən başqa bədxassəli şişlərə sarkoma, melanoma, leykemiya və limfoma daxildir. Sarkoma birləşdirici toxumanın bədxassəli şişidir. Birləşdirici toxuma əzələlər, bağlar, qığırdaqlar, oynaqlar, sümüklər, vətərlər, dərinin dərin təbəqələri daxildir.
Genetik variantlar və ya mutasiyalar həyat boyu orqanizmin hüceyrələrində toplanır. Təsəvvür edin ki, bir hüceyrədə bir neçə mutasiya eyni vaxtda və ya ardıcıl olaraq baş verib. Birincisi düzgün bölünməyə cavabdeh olan genlərə təsir etdi, ikincisi isə bölünmə zamanı səhvlərin düzəldilməsi mexanizmini pozur.
Bu iki mutasiya qarşılaşarsa, o zaman biz daim bölünən və ölməkdən imtina edən hüceyrə alırıq. Belə bir hüceyrə şişin yaranmasına səbəb olur.
Belə hal adətən yaşlandıqca baş verir. Ölmüyən hüceyrələr böyüyərək şişi böyüdür. Hüceyrələrin yığılması displaziyaya – toxuma üçün atipik bir neoplazmaya çevrilir. Qonşu toxumalarda böyüyən kimi bədxassəli hesab olunur.
Lakin hər şişi bədxassəli hesab etmək olmaz. Xoşxassəli şişlər bədxassəli şişlərdən onunla fərqlənir ki, xoşxassəli şişlər öz funksiyasını hissə – hissə və ya bütövlükdə yerinə yetirir. Onlar yavaş-yavaş bölünür, DNT-ni daha düzgün surətdə köçürür və orijinal toxumanın hüceyrələrinə bənzəyirlər.
Bədxassəli hüceyrədə DNT zədələnməyə davam edir, lakin onu bərpa etmək mümkün deyil. Hüceyrə bütün resurslarını sonsuz bölünməyə sərf edir. Davamlı mutasiyalar səbəbindən şişdə müxtəlif forma və xüsusiyyətlərə malik hüceyrələr meydana çıxır.
Bədxassəli bir şiş, qida maddələrinə çıxış əldə etməyənə qədər inkişaf edə bilməz. Buna görə də, şiş hüceyrələri kapilyarlar şəbəkəsinin böyüməsini stimullaşdıran maddələr ifraz edir. Beləliklə, şiş hüceyrələri qida maddələrinə çıxış əldə edir, ətrafdakı toxumalarda böyüməyə başlayır və onları məhv edir.
Bədxassəli şişlərin müxtəlif növləri metastaz üçün xüsusi yerlərə malikdir. Məsələn, döş xərçəngi tez-tez ağciyərlərə, qaraciyərə, sümüklərə və beyinə metastaz verir. Ancaq xəstəliyin adı həmişə birinci şişlə əlaqələndirilir və metastaz yerlərindən asılı deyil.
Bədxassəli bir şiş bədənin bütün qüvvələrini və funksiyalarını öz xeyrinə istifadə edən bir canavar kimi görünür. Ancaq unutmayın ki, riskləriniz və profilaktik tədbirlər haqqında bilsəniz, bu canavarın hücumunun qarşısını ala bilərsiz.
