Azərbaycanda dini tolerantlıq haqqında çox şey deyilir. Əslində Azərbaycan dünyanın ən tolerant ölkələrindəndir, xüsusilə əhalinin əksəriyyəti müsəlman olan dövlətlər arasında.
Əhalinin böyük əksəriyyəti Şiə müsəlmanları olduğu Azərbaycan, qədim Zərdüştlilər, xristianlar və yəhudilər də daxil olmaqla, digər etnik və dini qrupları evlərinə çağırır. Milli azlıqlara hörmət və tolerantlıq ölkənin inkişafında və qədim dövrlərdə, Böyük İpək Yolu dövründə və günümüzdə mühüm rol oynamışdır. Azərbaycanın Sovet İttifaqından müstəqillik qazandığı andan etibarən, milli azlıqları, eləcə də qadınlar respublikanın hökumətində təmsil olunur.
Azərbaycan tolerantlıq ənənələrini inkişaf etdirmək və gücləndirmək üçün lazımi siyasi və sosial şərait yaratmaq və daim səviyyədə saxlamaq üçün böyük səy göstərir. Yenə də, Azərbaycan dünyada harmoniya mövcud olduğunu nümayiş etdirir və bütün məsələlər münaqişəsiz və şiddətsiz həll edilir.
Dini və milli tolerantlığın Azərbaycan ənənəsinin gerçək sınağı Sovet İttifaqının parçalanması idi. Bu çətin dövrlərdə ermənilər Azərbaycan torpaqlarının 20% -ni ələ keçirib, etnik təmizləməyə məruz qoyaraq və bir milyon nəfərin “məcburi köçkünlər” statusuna məhkum etdilər. Şəhidlərin və qaçqınların sayına baxmayaraq, sülhün bərqərar olması prinsipi Azərbaycan cəmiyyətinin əsas yerində qaldı. 26 (1992) ildir ki, Dağlıq Qarabağ ətrafındakı vəziyyətə görə insanların ölməsinə baxmayaraq, Azərbaycan cəmiyyəti dinlər və etnik qruplar arasında harmoniyanın saxlanmasına nail olmuşdur.
Bəlkə də bunun ən təəccüblü nümunəsi, Respublikanın müsəlmanları və yəhudiləri arasındakı əlaqələrdir. Azərbaycan vətəndaşı olaraq qürurla deyə bilərəm ki, Azərbaycan rəhbərliyi bu münasibətləri yüksək qiymətləndirir və ölkənin yəhudi icmasına dərin hörmət göstərir. Prezident İlham Əliyevin və birinci vitse-prezidenti Mehriban xanımın himayəsi altında Cənubi Qafqazdakı iki sinaqoq və ən böyük Yəhudi təhsil mərkəzi tikilib. Cənubi Qafqazda ilk olan Yəhudi Muzeyinin yaradılması layihəsidir. Azərbaycanın şimalında yerləşən, onun qüruru olan Qırmızı qesebe (Quba) İsrail xaricində, qədim dövrlərdən yəhudilərin kompakt yaşadıgı yeganə şəhər olub. Bu bölgədə Azərbaycan və yəhudilər əsrlər boyu harmoniyada yaşamışlar.
İsrail dövləti, yəhudi icmasının taleyində Azərbaycan hökumətinin rolunu yüksək qiymətləndirir. Hörmət və dostluq münasibətlərinin bu ənənələri olmadan Azərbaycanla İsrail arasında heç bir yaxın əlaqələr olmayacaqdı. İki ölkə arasında ticarət sahəsində əməkdaşlıq sürətlə inkişaf edir. Dünya bazarında Azərbaycan neftinin əsas alıcılarından olan İsrail Azərbaycan neftini müəyyən faizini öz ölkəsinə idxal edir. Azərbaycan və İsrail bir sıra digər sahələrdə yüksək texnologiya və innovasiya sahəsində layihələr üzərində birgə işləyirlər. Bu günə qədər Azərbaycan-İsrail əməkdaşlığının dövriyyəsi milyardlarla dollarla ölçülür.
Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyev bu münasibətlərə və ölkədə yaşayan yəhudilərin vəziyyətinə görə İsrailin sakinləri və dünya yəhudiləri arasında böyük rəgbət qazanmışdır. İsrail ilə Azərbaycan, Azərbaycan və Azərbaycanlı yəhudilər arasındakı əlaqələr sadəcə maraqların təsadüfləri ilə izah edilə bilməz. Müasir münasibətlər, ortaq dəyərlər və ortaq tarixlərlə doludur. Hər iki ölkə xalq arasında əlaqələr və müxtəlif, dini tolerant cəmiyyətdə yaşamaq arzusu ilə zənginləşdirilir.
Nəsimi Əbilov, Sumqayıt şəhər Yəhudi Dini İcmasının təsisçisi
