Natiq Cəfərli: “Azərbaycanda kərə yağı Gürcüstandan 40-45 faiz bahadır”

– Qeyri-neft sektorunda Azərbaycan üçün ən önəmli sahələrdən biri kənd təsərrüfatıdır. Bu sektorun inkişafı üçün kifayət qədər münbit şərait var. Ancaq təəssüf ki, kənd təsərrüfatında atılan addımlar sistemsiz şəkildə həyata keçirilir. Qəbul olunmuş “Yol xəritəsi”ndə dünya təcrübəsində zidd olaraq nə zaman kəsimi müəyyən olunub, nə də maliyyə mənbələri göstərilib. Kənd təsərrüfatının ən böyük problemi maliyyə mənbələrinin olmamasıdır. Fermerlərə uzunmüddətli, çox aşağı faizli və ya faizsiz kreditlər verilməlidir ki, onlar öz sahələrində müəyyən uğurlar qazana bilsinlər. Türkiyədə “Ziraat” Bankı məhz bunun üçün qurulub, bu günə qədər də kənd təsərrüfatında çalışan fermerlərə faizsiz kredit verməklə məşğuldur. Azərbaycanda elə sahələr prioritet elan olunub ki, onların inkişafına illər lazımdır. Məsələn, baramaçılığın inkişafına bu gün qərar verirsinizsə, onun reallaşması üçün tut ağacları əkilməlidir. Tut tinglərinin böyüməsi üçün isə 6-7 il zaman lazımdır. Baramaçılığın inkişafı üçün bu qədər zamana ehtiyac var.

Fındıqçılığın inkişafı da bu qəbildəndir. Fındıq kollarının əkilməsi və bar verməsi üçün ən azı 6 il lazımdır. Bir fermer düşünün ki, o həm götürdüyü krediti 6 il ərzində heç bir gəlir əldə etmədən qaytarmalıdır, həm də ailəsini dolandırmalıdır. 6 ilə indiki faiz nisbəti ilə götürdüyündən iki qat artıq pul ödəyir və hələ bu müddətdən sonra fındıq bağından gəlir əldə etməyə başlayır. Bu isə fermerlər üçün sərfəli deyil. Ona görə də bu sahədə ən böyük problem uzunmüddətli və çox aşağı faizli kreditlərə çıxış imkanlarının olmasıdır. İkinci ən böyük problem dövlətin sovet dövründə olduğu kimi bütün sahələrdə qərarverici, diqtəedici olmağa çalışmasıdır. Əslində isə dünyanın hər yerində insanın maraqlarını idarə edən sistem uğur qazanır. Azərbaycan hökuməti anlamalıdır ki, insanın maraqlarını öyrənib onu idarə etmək, təşviq etmək lazımdır.

Dövlətə pambıq lazım ola bilər, ancaq bunun üçün əmrlə pambıq əkdirmək yox, bu sahəni stimullaşdırmaq lazımdır. Təşviqedici proqramlar hazırlamaq olar ki, insanlar özləri bunda maraqlı olsunlar. İndi isə bütün qərarlar yuxarıdan verilir və effekti olmayan bir sovet ənənəsidir. Azərbaycan hökuməti pambıqçılıqda əl əməyinə üstünlük verir və yeni iş yerlərinin yaranmasına çalışır. Bu isə yanlış yanaşmadır. Dünyanın inkişaf eləmiş ölkələrinə baxsaq görərik ki, əl əməyi azaldıqca rentabellik artır. ABŞ dünyada ən çox pambıq istehsal edən ölkələr arasında ilk üçlükdədir. Orada 12 hektar pambıq sahəsinə qulluq üçün 1 nəfər lazımdır. Bizdə 10 hektara təxminən 25 nəfər düşür. Çox ciddi disbalans var. Əl əməyinin artması həm məhsuldarlığı aşağı salır, həm də rentabelliyi azaldır. Kənd təsərrüfatının istehsalını artırmaq istəyiriksə, gözləntilərimizi 5 il irəli çəkməliyik, 5 il ciddi bir inkişaf gözləməməliyik. Digər tərəfdən, milyardlarla vəsait yatırmalıyıq. Azərbaycanda ən böyük problemlərdən biri şoranlaşmış torpaqlar problemidir. 1 hektar şoranlaşmış torpağı normal hala gətirmək üçün təqribən 10-12 milyon dollar pul lazımdır. Şoranlaşmış torpaqların tamamının münbit hala gətirilməsi üçün 10 milyard dollara yaxın pul lazımdır.

– ABAD mərkəzinin yaradılması bu sahədə töfhə verə bilərmi?

– ABAD xidmətin yaradılması müsbət bir hal olsa da, bu həm də bir etirafdır. O deməkdir ki, ənənəvi dövlət qurumları hökumətin siyasətini həyata keçirə bilmir. O zaman bu qurumlar ya dəyişdirilməlidir, ya da birləşdirilməlidir. Buna rəğmən paralel strukturlar yaradılır. ABAD-ın yaradılması həmin paralel strukturların bir təzahürüdür.

– Sonuncu bahalaşma göstərdi ki, manatın sabitliyi heç də iqtisadi sabitlik demək deyil. Manat sabit qalsa da, qiymətlər qalxmaqda davam edir? Səbəblər nədir?

– Səbəblər müxtəlifdir. Kərə yağının bahalaşmasının səbəbi dünya bazarında kərə yağının qiymətinin qalxmasıdır. Avropa bazarlarında kərə yağının qiyməti 20-25 faiz qalxıb. Ancaq maraqlısı odur ki, kərə yağının qiymətinə görə Azərbaycanla Gürcüstan arasında 40-45 faiz fərq var. Bu artıq sual doğurur ki, məsafə təxminən eynidirsə, qiymət niyə fərqlidir? Burada gömrük rüsumu, korrupsiya və sair amillər rol oynayır. Avropadan gələn malların qiymətinin qalxmasında avronun manata nisbətən kəskin bahalaşması rol oynayır. Manat avro qarşısında 15 faiz dəyər itirib, avrozonadan gətirilən məhsulların qiymətində təqribən o qədər artım baş verib. Dollarla idxal olunan məhsulların bahalaşmasının səbəbi isə psixoloji səbəbdəndir. İş adamları hələ də gözlənti içərisindədirlər ki, məzənnə qalxacaq. Bu da qiyməti artıran faktordur, iş adamları risk marjını qiymətin üzərinə gəlirlər. Digər bir amil odur ki, başqa sahələrdə qiymət artımı ilə üzləşən iş adamları öz məhsullarının da qiymətini artırmaq məcburiyyətində qalırlar ki, xərclərini ödəyə bilsinlər.