Dünyada kartlar və mobil ödəniş tətbiqləri sürətlə nağd pulu əvəz edir. Bu keçid ən çox İsveçdə özünü göstərir.
Qaynarinfo “The Conversation”a istinadən xəbər verir ki, 2007-ci ildən bəri İsveçdə dövriyyədə olan nağd pulun miqdarı iki dəfə azalıb.
Bu dəyişimin əsas səbəbi İsveçə xas olan bir qanundur: “Müqavilə azadlığı” prinsipi müəssisələrin nağd pul qəbul edib-etməmək qərarını özlərinə buraxır. Nəticədə, ictimai nəqliyyat, mağazalar və dövlət xidmətləri adətən nağd ödənişi qəbul etmir. Hətta kağız hesab-fakturaların əl ilə ödənişi üçün də infrastruktur mövcud deyil.
2012-ci ildə bir qrup bank tərəfindən hazırlanan “Swish” adlı mobil ödəniş tətbiqi bu keçidin sürətlənməsində böyük rol oynayıb. Hazırda İsveç əhalisinin 80%-dən çoxunun “Swish” hesabı var.
İsveçlilərin çoxu üçün bu nağdsız iqtisadiyyat olduqca praktik və sürətli həll hesab olunur. Lakin bank hesabı olmayan, kredit ala bilməyən və ya rəqəmsal texnologiyalara çıxışı olmayan azlıq üçün vəziyyət fərqlidir.
Bir araşdırmaya görə, İsveçdə yoxsulluq səbəbindən nağd pula ehtiyacı olan insanlar nağdsız dünyada ciddi çətinliklərlə üzləşirlər. Xüsusilə yaşlılar rəqəmsal yollarla hesablarını ödəməkdə çətinlik çəkir. Araşdırma zamanı sorğulananların bəziləri evsizlər və ya psixi sağlamlıq problemləri ilə mübarizə aparan şəxslərdir. Digərləri isə çox aşağı gəlirlə həyatlarını davam etdirməyə çalışır.
Bu insanlar, cəmiyyətin gündəlik həyatına tam inteqrasiya ola bilmədiklərini düşünərək özlərini “nağd baloncuqların”da sıxışmış hiss edirlər. Onlar əsas ehtiyaclarını ödəyə bilirlər, lakin avtopark haqlarını ödəyə və ya başqalarının köməyi olmadan hesablarını həll edə bilmirlər.
Bir ukraynalı qaçqın bank hesabı olmadığı üçün yerli klinikanın göndərdiyi hesabı necə ödəyəcəyini düşünərək narahatlıq keçirir. Maşında yatan evsizlər isə nağdsız avtopark aparatlarından istifadə edə bilmədikləri üçün telefon və bank hesabı olan insanlardan əlavə ödəniş müqabilində kömək istəməli olurlar. Rəqəmsal yoxsulluq, ironik şəkildə baha başa gəlir.
Araşdırmada iştirak edənlər cəmiyyətin artıq nağd pul istifadə edənləri vecinə almadığını düşünürlər. Bir qadın, nəvəsinə hədiyyə almaq üçün uzun müddət pul yığdığını, lakin kassada nağd pul qəbul edilmədiyi üçün ödəniş edə bilmədiyini danışır. “Özümü oğru kimi hiss etdim”, deyə əlavə edir.
Pandemiya dövründə fiziki pula toxunmağın sağlamlıq riski yaratdığı fikri bu keçidi daha da sürətləndirib. İsveçli bir texnologiya sahibkarı, “Nağd puldan nifrət edirəm, çox çirkindir” sözləri ilə bu tendensiyanı izah edir.
Lakin nağdsız iqtisadiyyat praktiki çətinlik olmaqdan əlavə, insanlarda tənhalıq hissi yaradır. Araşdırmada iştirak edənlərdən biri, duyğularını bu cür ifadə edir: “Təkcə nağdsızlıq deyil, insanlar da yoxa çıxıb. Robot kimi yaşayırıq, birinə kliklə, digərinə kliklə. Rəqəmsallaşma insanları tənha edib”.
Qaçılmaz gələcək İsveç kimi bir çox ölkələrdə tamamilə nağdsız bir iqtisadiyyat qaçılmaz görünür. Lakin yoxsulluq səbəbindən nağd pula ehtiyacı olan insanlar üçün bu keçid müstəqil şəkildə həyatlarını davam etdirməyi daha da çətinləşdirir.
Nağd pulun aradan qalxması təkcə iqtisadi məsələ deyil, həm də sosial əlaqələrin qırılması anlamına gəlir. İsveçin nağdsız gələcəyi, hər kəsi əhatə edə bilərmi? Bu sualın cavabı, cəmiyyətin həmrəylik gücündə gizlidir. Yaxın gələcəkdə olmasa da, bu sistemin Türkiyədə mümkün olub-olmayacağı hələ də müzakirə mövzusudur.
