20 illik İpoteka, avtomobil krediti, aybaay ,hissə-hissə mebel, telefon ödənişi və sairə. Bildiyiniz kimi Azərbaycanda da demək olar ki, hər bir ailə, hətta ailənin yaşı çatan hər bir üzvü kreditə hansısa əşyanı, maşını əldə edir və ya hansısa böyük problemi həll etmək üçün bankdan iri məbləğdə nağd pul götürür. İilk baxışdan düşünmək olar ki, əgər maaşla, gəlirlə birdən-birə çatışamayan əşyanı nağd almaq və ya problemi həll etmək olmursa bunun tez bir zamanda kredit hesabına həll edilməsinin nəyi pisdir ki?!
Amma psixoloqlar belə bir maliyyə yükünün insanın psixoloji vəziyyətinə və ümumiyyətlə sağlamlığa mənfi təsir etdiyini sübut edir. Ona görə də kredit götürməzdən əvvəl bu barədə ciddi düşünmək və ümumiyyətlə,ilk baxışdan sərfəli və cəlbedici kredit təkliflərindən öz sağlamlığınız naminə uzaq durmaq lazımdır.
Psixoloqların kredit götürənlər barədə gəldiyi nəticələri təqdim edirik:
Kredit götürən adamın aqibəti necə olur?
Borcalanın ödəməli olduğu 1-2 kiçik kredit psixoloji vəziyyətə az mənfi təsir edə bilər, amma uzunmüddətli borc öhdəlikləri zamanı düşülən çətin vəziyyətlər (iş itkisi), borc yükü artanda və kreditlərin vaxtında ödəmək olmadıqda yaranan problemlər psixikaya çox pis təsir dir.
Kreditlə yaşayan insan daim qorxu hissi yaşayır – müflisləşmə, işini itirmək, borc kollektorları ilə görüş.
Krediti ödəmək üzündənnədənsə imtina etmək əsəbilik, daimi stressyaranır və depressiv vəziyyət pisləşir. Borcalanlar daimi və ya uzun müddət davam edən stress vəziyyətinə düşürlər. İnsan daim təzyiq hiss edir, xüsusən də krediti qaytarmaq yalnız onun üzərinə düşürsə.
Başqa bir nəticə başqaları ilə münasibətlərin pisləşməsidir. İnsan özünə qapanır və başqa insanlarla ünsiyyətdən qaçmağa başlayır. Dostları ilə görüşə bilmir, çünki pul xərcləməli olacaq. Buna görə də, borcu olan insanlar tez-tez bütün əlaqələri dayandırırlar.
Yaxınlarınızla münasibətlər pisləşir. Borclu hər hansı səbəbdən, xərclənən hər qəpiyə görə qohumlarına qarşı iddialar irəli sürməyə başlayır. Sağlamlıq da pozulur. Daimi stress altında işləyən orqanizm bərpa olunmur. Yüksək səviyyədə adrenalin qanda qalır, bu da immunitet sisteminin fəaliyyətinə mane olur. İnsan hər cür virus və bakteriyalara qarşı daha həssas olur.
Stress səbəbindən çətin vəziyyətlərin öhdəsindən gəlmək qabiliyyəti itir. İstənilən kiçik şey balansınızı poza bilir.
Təbii ki, bu vəziyyətdə heç bir istirahətdən danışa bilmərik. Beyin davamlı olaraq “təhlükə” siqnalı göndərir və bədən döyüşməyə və ya qaçmağa hazırlaşaraq cavab verir. Bir insan üçün bu, müharibə vəziyyətində olmağa bənzəyir. Bir çoxları yuxusuzluqdan, obsesif düşüncələrdən və istirahət edə bilməməkdən şikayət etməyə başlayır. İstənilən istirahət dəqiqəsi insanda borcu ödəmək üçün işləyə biləcəyini düşünür; Çox vaxt belə hallarda insanlar baş verənlərdən əlaqəni kəsmək üçün alkoqol və ya narkotikə müraciət edirlər. Amma bu həll yolu deyil.
Psixoloqların fikrincə, bütün kredit sistemi borcalanın yaşadığı diskomfort üzərində qurulub. Daimi təzyiq altında insan özünü o qədər pis hiss edir ki, bu yükdən azad olmaq üçün hər şeyə hazırdır.
Onsuz da borcu olan insanlar niyə yeni kreditlər götürürlər? Psixoloq Olesya Fedorova bunu belə şərh edir : “İnsan kredit götürəndə eyforiya vəziyyətində olur. Arzusunun bir addımlığındadır. O, sadəcə istədiyi obyektə (avtomobil, mənzil, avadanlıq və s.) baxdı, onu başa düşdü, hesablama apardı və başa düşdü ki, nəhayət, uzun müddətdir istədiyini ödəyə bilər. Filmlərdə ruhlarını şeytana necə satdıqlarını xatırlayın? Burada da təxminən eynidir. İnsan bunun onun və yaxınlarının həyatını necə dəyişəcəyini, sevdiklərinin necə xoşbəxt olacağını gözləyir. O, xəyalının gələcəyini gözləyir. Bu ştatda az adam ağılla düşünə bilir və bir neçə ildən sonra əhəmiyyətli aylıq ödənişlər barədə nə hiss edəcəklərini real şəkildə təsəvvür edə bilir. Alış-verişdən gələn eyforiya azaldıqda, faiz, ödənişlərin ölçüsü və ümumiyyətlə vəziyyətlə bağlı aldatma və ədalətsizlik hissi yaranır.
Kredit asılılığından əziyyət çəkən insanlar sistemi və ya dövləti aldatdıqlarını hiss etməkdən həzz alırlar. Onlar özlərini hiyləgər və güclü hiss edirlər. Əşya, maşın və ya daşınmaz əmlak alıblar, artıq ondan istifadə edirlər, pulunu da bank ödəyib. “Özlərinin” pullarından bir qəpik də xərcləmədilər. Şirin qisas. Amma bu uzun müddət çəkmir. Məhz bu sistemə pul ödəmək zərurəti onları başqalarından daha çox sıxır”.
Maraqlıdır ki, kreditlə həyat bəzi borcalanlar üçün kifayət qədər rahatdır. Belə insanların dərin motivləri budur:
Gələcəyin qeyri-müəyyənliyi qorxusunu aradan qaldırmaq. Gələcək il və ayda konkret məbləğlərlə müəyyən edilir.
Ölüm qorxusunun öhdəsindən gəlmək (Ölə bilmərəm – borcum var, həyat sığortası götürülür).
Özünə əhəmiyyət vermə hissini artırmaq. Borc alanın həyatı başqası (borc verən) üçün dəyərli olur.
Xərclərə nəzarət etmək (həyata nizam gətirən bütün pullar planlaşdırılır).
Sabitliyi qorumaq – kreditlər sözün əsl mənasında sizi sabit olmağa və əldə edilmiş gəlir səviyyəsindən aşağı düşməməyə məcbur edir.
Həyat yoldaşınızı/tərəfdaşınızı bağlamaq (ortaq borclar cütlüyü boşanmaqdan qoruya bilər).
Boşanma halında əmlakı bölünmədən qoruyun.
Ancaq bu, borc tələsinə düşməmək üçün vaxtında xilas olmaq üçün vacib olan rahatlıq illüziyasıdır.
İmran Kərimli
