Çörək və Tamaşa! — Roma İmperiyasında cəmiyyətin idarə olunması prinsipi bu idi.
Biz hamımız bu barədə tarix dərsliklərində oxusaq da üstündən keçmişik. Amma yalnız ara-sıra heç kimin əhəmiyyət vermədiyi mətbuatda bu ifadəyə rast gəlinir. Müasir cəmiyyətin necə yaşadığına nəzər salsanız, çox acınacaqlı bir faktlarla qarşılaşa bilərsiz. Ötən əsrlər ərzində heç nə dəyişməyib – cəmiyyət hələ də eyni qaydada idarə olunur – bu iki təzyiq vasitəsinin köməyi ilə.
Müxtəlif kimyəvi maddələrin və qida əlavələrinin istifadəsi nəticəsində cəmiyyətin zərərli yeməyə necə aludə olması, insanda erkən uşaqlıqdan sözün əsl mənasında narkomaniyaya və dad aludəliyinə səbəb olması və onları hədsiz miqdarda qida istehlak etməyə məcbur etməsi haqqında artıq çox deyilib və yazılıb. Kimsə qulaq asıb nəyisə dəyişməyə çalışdı, kimsə çiynini çəkdi və heç bir problem olmadığını iddia etməyə üstünlük verdi. İndi dəbdə olduğu kimi, “bu onların seçimidir” deyə bilməzsiniz, amma heç kimi zorla azad edə bilməzsiniz. Düzgün və sağlam qidalanma haqqında çoxlu məlumat var ki, onları pulsuz əldə etmək olar. Necə deyərlər, “qulağı olan eşitsin”.
O ki. qaldı cəmiyyəti idarə etməyin ikinci aspektinə, hansı ki, məlum şüarda qaranlıq “tamaşa” sözü ilə qeyd olunur, onda hər şey daha maraqlıdır. “Tamaşa” sözünü müxtəlif cür şərh etmək olar. Bəziləri bu sözdə televiziyanın zərərini görəcək, bəziləri internetin zərərini görəcək, bəziləri düşünəcək ki, bu gün media ictimai rəyi idarə edir. Ancaq bütün bunlar problemin yalnız bir tərəfidir. Bu tərəflərdən biri də peşəkar idmandır. Bu barədə dərindən düşünsək, belə qənaətə gələ bilərik ki, müasir peşəkar idman, ümumiyyətlə, imperatorların Qədim Roma vətəndaşlarını əyləndirdiyi qladiator, xoruz və it döyüşdürməkdən heç də fərqlənmir.
Bütün sivil dünyada, təbii ki, Roma İmperiyasında qladiator döyüşləri qəti şəkildə pislənilir, lakin müasir peşəkar idman növləri heç də fərqli deyil. Sadəcə bu tədbirin təşkilatçıları sələflərindən bir az daha rasional və ehtiyatlı olublar. Onlar başa düşdülər ki, Kolizeydəki qulların ölümünə mübarizə aparmaları, heç də sərfəli bir şey deyil. Çox tez-tez yenilərini almalısan, üstəlik qullar arasında da məharətli döyüşçülər də azdır. Heyvanlarla da belədir. Buna görə də, müasir idman daimi illüziyalı rəqabətlə təqdim olunur. Bunlar həm döyüş sənəti, həm də ilk baxışdan tamamilə dinc idman növləri ola bilər. Amma bütün idman növlərinin mahiyyəti eynidir.
Bəs niyə müasir cəmiyyətdə idman yarışlarına həvəs aşılanır? Qara qüvvələr yarışlarda illüziyalı rəqabəti davamlı şəkildə rəğbətləndirməklə cəmiyyətimizi idarə edirlər. İlk baxışdan absurd səslənsə də, əslində bu doğrudur. Etiraf etməlisiniz ki, müasir dünyada hər şey ideal deyil, bir çox problem var – sosialdan ekoloji vəziyyətə qədər. Və nə olursa olsun, bu problemlər insanların əksəriyyətini narahat edir. Və gec-tez belə narahatlıq başqa bir inqilaba çevrilə bilər ki, biz bunu vaxtaşırı xəbərlərdə eşidirik – dünyanın bu və ya digər küncündə daim hansısa qarşıdurmalar yaranır. Lakin dünyada mövcud olan diqər problemlərlə müqayisədə sözü gedən problemlərin miqyası çox cılızdır.
Əksər insanlar daim şərti “zülm” ilə mübarizə aparmağa meyllidirlər – pisliyə və ədalətsizliyə müqavimət göstərmək bizim ən dərin təbiətimizin dərinliyindən gəlir. İnsanlar düşməni olduğu yerdə axtarıb tapmasınlar deyə, onlara illüziyalı qarşıdurmanın köməyi ilə emosional gərginliyinin aradan getməsinə şəraət yaradılır.
Bunun üçün ən effektiv metodlardan biri futboldur.
Unutmayın ki, növbəti Dünya Kuboku və ya başqa bir futbol yarışı planlaşdırıldıqda, bütün xəbər fonu hər cür futbol ehtirasları ilə “rənglənir”. Duyğuların intensivliyi durmadan qızışır, bəzi sensasiyalar yaranır, matçların translyasiyası demək olar ki, hər kafedə yayımlanır. Bu nə üçündür? Doğrudanmı futbol maqnatları bu qədər narahatdırlar ki, “azarkeş” deyilənlər, Allah eləməsin, darıxmasınlar? Çətin ki…
Növbəti futbol mübarizəsinin mahiyyəti yalnız ictimaiyyətin diqqətini bu hadisəyə maksimum dərəcədə cəlb etməkdir. Lazımdır ki, hər evdə matçla bağlı televizor açılsın və bütün ailə hansı komandanın daha çox qol vurduğundan səmimi şəkildə narahat olsun. Və indiki məqamda belə bir ailəni ekoloji problemlər, maaşların azlığı, sosial təminatsızlıq, pensiya yaşının artırılması, kommunal xidmətlərin bahalaşması, qiymətlərin qalxması, yediyi yeməklərin keyfiyyətinin aşağı olması narahat etməyəcək. Əsas odur ki, televizoru vaxtında yandırıb, kifayət qədər pivə yığmaqdır. Çünki “bu gün bizimkilər oynayır”…. Fərqi yoxdur ki, “bizim” komandamız rus dilində heç bir şey anlamayan alınmış oyunçuların 90% -dən ibarətdir. Bu zaman pərdə arxasında nələr baş verir?
Ən maraqlısı da budur.Milyonlarla azarkeş stadionlarda, pivə barlarında və evdə televizora baxaraq çılğınlaşarkən, dünya siyasətinin şahmat taxtasında böyük fiqurlar hərəkət edir.
Budur bəzi sadə nümunələr:
- 1930-cu il. Dünya çempionatı zamanı Hindistan və Afrikada kütləvi iğtişaşlar baş verib, bir çox ölkələr arasında hərbi əməkdaşlıq müqavilələri imzalanıb.
- 1944-cü il. İtaliyada keçirilən dünya çempionatı zamanı Avstriya, Macarıstan və İtaliya arasında Roma protokolları imzalanıb. Onların fikrincə, Avstriya və Macarıstan öz siyasətlərini İtaliya hökuməti ilə əlaqələndirməyə borcludurlar.
- 1938-cu il. Fransada keçirilən dünya çempionatı zamanı Münhen sazişi imzalanıb.
- 1958-cu il. İsveçdə keçirilən dünya çempionatı zamanı pensiya islahatları məsələlərini həll edərkən ölkə hökuməti buraxılıb.
- 2018-cu il. Rusiyada keçiriləcək futbol üzrə dünya çempionatına az qalmış KXDR-in tərksilahına dair taleyüklü saziş imzalayan ABŞ və KXDR başçıları arasında görüş baş tutub.
Bunlar yalnız bir neçə nümunədir. “Keyfiyyətsiz” adlanan şey. Dünya çempionatının keçirilmə tarixlərini dərindən təhlil etsəniz, görərsiniz ki, demək olar ki, həmişə futbol dəliliyi “pərdəsi altında” ölkələr arasında bəzi qeyri-populyar islahatlar və razılaşmalar aparılıb ki, bu da fərqli vəziyyətdə xalqın iğtişaşına səbəb ola bilərdi. Amma o vaxt vətəndaşların böyük hissəsinin payının televizora yapışması və futbol tribunalarında çılğınlıq içində rəqs etməsi sayəsində hər şey insanların lazımsız diqqətindən yayındırılır. Təsadüf? Tamamilə mümkündür. Amma təsadüflər çox deyilmi ?
Futbolçuların ağlasığmaz qonorar almasına da diqqət yetirməyə dəyər. Heç düşünmüsünüzmü, belə vəsaitlər haradan gəlir? Bir matça biletlərin satışı, hətta futbolçulara milyonlarla dollarlıq qonorarın ödənilməsi bir yana, bu matçın özünün də pulunu ödəmir. Xalqın əylənməsini öz cibindən “çoxsağola” ödəyən yaxşı sehrbaz kimdir ki?” Bəlkə bunun pulunu ödəyən adamlara adamların bir müddət “dəli” olması və balaca uşaqlar kimi bütün diqqətini futbol meydançasında yuvarlanan topa yönəltməsi maraqlıdır?
Bilirsiniz ki, yeniyetmələrin tərbiyəsi məsələsində belə bir fikir var ki, yeniyetməlik dövründə uşağı hansısa idman bölməsinə göndərmək daha yaxşıdır. Bilirsən niyə? Çünki bu yaşda psixika formalaşır və insan emosional cəhətdən son dərəcə qeyri-sabitdir. Aqressiyanı düzgün istiqamətə yönəltmək üçün uşağa rinqdə, tatamidə, turnikdə və ya həyətdə topa təpik vurmaqda emosiyaları və enerjini harasa sıçratması tövsiyə olunur.
Eyni şey indi cəmiyyətimizə də edilir. Qeyri-qənaətbəxş həyat şəraiti və dünyada baş verən xoşagəlməz hadisələr nəticəsində yaranan aqressiyanı yönləndirmək üçün insanların diqqəti sadəcə olaraq hansısa idman tədbirinə cəmlənir. Elə olur ki, futbol bu baxımdan ən təsirli olur. Uşağın tərbiyəsi baxımından aqressiyanın bu cür “idman”a yönləndirilməsi müəyyən bir inkişaf mərhələsi kimi əsaslandırılırsa, bütövlükdə cəmiyyət üçün bu, insanların şüurunun çirkin manipulyasiyasıdır.Böyük güclər xalq arasında narazılığa səbəb ola biləcək qeyri-populyar qərarlarını və hərəkətlərini ört-basdır etmək üçün milyonlarla insanın evdə televizorun qarşısında , hansısa futbolçunun “təpiklə” qapıya qol vurmasına isterik şəkildə qışqırmasını, bütün bu futbol vakxanaliyasına sponsorluq edir.
Matçlar arası fasilə zamanı xəbərlərdə birdən-birə “qəfil” pensiya yaşının qaldırıldığı və ya maaşların kəsildiyi deyilirsə, növbəti matçın yayımını gözləyən “azarkeş” bu məlumatın fərqinə belə varmayacaq.
Çünki çox güman ki, xəbər bloku zamanı o, növbəti verilişdən əvvəl əlavə pivə porsiyası üçün ən yaxın mağazaya qaçacaq. Yeri gəlmişkən, futbolun populyarlaşmasının başqa bir səbəbi odur ki, dünya çempionatı zamanı mağazalardakı pivə rəfləri sadəcə olaraq gurultu ilə boşalır. Bu, başqa bir tətbiq olunan ənənədir – topun vurulmasına baxmaq, yalnız sərxoş halda edilə bilər. Yəqin ona görə ki, ayıq bir başda belə axmaqlığı ciddi qəbul etmək sadəcə mümkün deyil. Və ya bu sadəcə olaraq pivə korporasiyalarına yaxşı gəlir gətirir.
Futbolu populyarlaşdırmaqla cəmiyyəti idarə etmək versiyası, məntiqi versiyadır. Futbol həm də əyləncə ola bilər, amma nəyə görə bu cəmiyyətə aktiv şəkildə sırıdılır və maraqlı insanlar tərəfindən səxavətlə maliyyələşdirilir. İstənilən halda sağlam düşüncədən istifadə edilməli və hər hansı bir hadisəyə “kimə sərfəlidir bu?” mövqeyindən yanaşmaq lazımdır. Elə isə düşünün – kimə xeyir var? “Azarkeşlərə”? Azarkeşlərin bütün maaşını pivəyə və biletlərə xərcləmək, bir komandanın digər komanda üzərində qələbəsi kimi tamamilə əhəmiyyətsiz məsələ üzərində emosional partlayışa zehni enerji sərf etmək nə dərəcədə düzgündür? Yoxsa bu başqasına sərfəlidir?(oum.ru)
İmran Kərimli
