Forbes yazır ki, görünür, heç kim indi yenidən alovlanan və bütün dünya qəzetlərinin birinci səhifələrində yer alan Qarabağ münaqişəsinin arxasında daha dərin geosiyasi mübarizəni müzakirə etmək istəmir.
Tribunainfo.az xəbər verir ki, “Dərindən təcrid olunmuş zonada lokallaşdırılmış anklav haqqında hekayənin qlobal güc balansı baxımından daha geniş təsirləri necə ola bilər? Bu, məsələn, Çinə, Avropaya və ya Yaxın Şərqə necə təsir edə bilər? Bu, fantastik görünür, lakin Ermənistan və Azərbaycan arasında baş verənlər, xüsusən də Qarabağa nəzarət məsələsi daha geniş qitələrarası münasibətləri dəyişdirmək potensialına malikdir”.
Nəşr yazır, “Bu rubrika Qarabağ münaqişəsi zamanı tarixi incikliklərdən, insan haqlarının pozulmasından bəhs etmir. Bunlar vacibdir, lakin digər bölmələrdə ətraflı şəkildə əhatə olunur. Heç bir yerdə görmədiyiniz şey, coğrafiyada gizlənən super güc paylarına düzgün nəzər salmaqdır”.
“Qarabağın xəritəsinə diqqətlə baxın, Azərbaycanın Qafqaz dağlarının zirvəsi, maksimum dərəcədə cənuba, İranla sərhədə toxunacaq qədər uzanır. Məntiqi baxımdan, Qarabağ yüksəkliklərinə kim nəzarət edirsə, onilliklərlə davam edən qan tökülməsinə dair ipucları verən sərhədin bu həssas hissəsində potensial olaraq üstünlük təşkil edir. Arqumentin bu hissəsini coğrafi detallara ciddi diqqət yetirmədən inkişaf etdirmək olmaz. Gəlin buna iki dəhlizin nağılı deyək”.
“Birincisi, Zəngəzur dəhlizi. Nəzərdə tutulan Zəngəzur dəhlizi İran-Azərbaycan sərhəd zonası boyunca, Qarabağ dağlarının gözləri ilə baxır. Daha sonra dəhliz Ermənistan ərazisinin bir hissəsindən keçir və beləliklə, Azərbaycanı birbaşa Türkiyə ilə birləşdirir – iki türk dövlətinin bərpa etməyə çalışdığı çoxdan pozulmuş əlaqə. İranlılar buna qarşıdırlar. Ermənilər bunun əleyhinədirlər. Moskva buna qarşı çıxdı. Bu niyə bu qədər vacibdir? Cavab: Çünki Zəngəzur dəhlizi Orta Asiya türk respublikalarını Azərbaycandan keçməklə Türkiyə ilə birləşdirəcək daha uzun şimal-cənub marşrutunun potensial olaraq son ayağıdır. Söhbət dəmir yolu və magistral yollardan, eləcə də müxtəlif yanacaq boru kəmərlərindən gedir”.
“Ukrayna istisna olmaqla, Mərkəzi Asiya Əfqanıstanda müharibə başa çatdıqdan sonra növbəti böyük geostrateji inkişafdır. Biz Baydenin C5+1 adlı bu yaxınlarda keçirilən UNGA forumunda prezidentlərlə mühüm görüşünü işıqlandırdıq. Söhbət Türkmənistan, Özbəkistan, Qazaxıstan, Qırğızıstan, Tacikistan və ya C5-dən gedir. Hazırda bütün bu blok faktiki olaraq Rusiya, Çin və İranın əhatəsindədir. Amma coğrafi baxımdan Azərbaycan və Türkiyəni əlavə edən kimi gizli blokada aradan qalxacaq. Burada regional supergüclərdən qaçaraq Mərkəzi Asiyanı Zəngəzur dəhlizi ilə birləşdirən Orta Dəhliz meydana çıxır və bununla da türk ölkələri (və onların təbii sərvətləri) arasında xarici dünyaya birbaşa magistral yol yaradılır. Ermənilər yeganə geo maneədir”.
“Amma təbii ki, müstəqil ticarət yolunun yaradılmasından daha vacib olan yeni əlaqə əsrlər boyu yatmış vəziyyətdə qalan, güc hesabını dəyişdirən pantürkizm mədəniyyətinin və kimliyinin canlanmasına gətirib çıxaracaq. Türk bloku birləşib, birgə fəaliyyət göstərməyə başlasa, İran, Rusiya, Çin, Ermənistan üçün də yeni təhlükə yaranacaq. Çində uyğur türkləri özlərini daha cəsarətli hiss edəcəklər. Rusiyada Tatarıstandan Buryatiyaya qədər çoxsaylı türk bölgələri ayrılmağa başlaya bilər. İran, hər şeydən əvvəl, özünün Azərbaycan vilayətinin əhalisinin şimaldakı qohumları ilə birləşmək istədiyi üçün özünü təhlükədə hiss edəcək. Türk həmrəyliyi Türkiyə prezidenti Ərdoğanın qlobal tənqidlərə baxmayaraq, Bakıya səfər etməsinin səbəbidir”.
“Qərbdə bir çoxlarına “pantürkizm” ideyası uzaq və ya xəyali görünə bilər, lakin regionun qonşu ölkələrində bu fenomenin qədim əcdad yaddaşı, tatar qoşunları və ya hunlar qorxusu var. Atillanın atlılarının işğalçı tayfaları… Çin Böyük Səddi məhz buna görə tikdi. Məsələn, ruslar öz tarixi şəxsiyyətlərini bu fenomeni mənimsəmək, dəf etmək və özünə tabe etmək və bununla da xristian dünyasını xilas etmək kimi müəyyən etdilər”.
“O zaman niyə Putin Qarabağdakı son fəlakət zamanı Ermənistanı Azərbaycandan qorumadı? Bu multipleks hesablamadır. Amberin Zamanın məqaləsində qeyd etdiyi kimi, Paşinyan “rəngli inqilab”ın xalq demokratıdır, Putinin öz hakimiyyəti üçün ən pis təhlükə, xüsusən də Rusiya daxilində başlayarsa. Kreml hesab edir ki, o, türk ölkələrini ən yaxşı şəkildə postsovet tipli liderlərlə və sistemlərlə sövdələşmək yolu ilə yuxarıdan aşağı sərvət yaratmaqla idarə edə bilər. Çin də gözləyir ki, Pekinin “Bir Kəmər və Yol” təşəbbüsü vasitəsilə “Orta Dəhliz”in yaradılmasına kömək etməklə, Rusiya, Çin və İranın blokadasını pozsa da, eyni şeyi edə bilər. Rusiya nefti Bakıdan axdığı kimi, Çin malları da Orta Asiyadan dünyaya axacaq, türk respublikaları iqtisadi cəhətdən Pekindən asılı olacaq. Əksər şərhçilər həm Azərbaycan, həm də Ermənistanın tezliklə Rusiya sülhməramlılarını qovacaqlarını iddia edirlər. C5 Mərkəzi Asiya respublikaları tədricən demokratikləşir, iqtisadi cəhətdən genişlənir və qonşu hegemonlardan asılılığın yeni formalarından qaçmaq üçün məqsədyönlü şəkildə birləşirlər. Beləliklə, onların prezident Baydenlə görüşü. Buna Qərb neft şirkətlərinin alternativ boru kəmərlərinə olan həvəsini də əlavə etsəniz, əhəmiyyətli təkan əldə edirsiniz. Onların ümidlərinin böyük hissəsi İran sərhədi boyunca və Ermənistan ərazisindən keçən Türkiyə-Azərbaycan xətti ilə bağlıdır. Qarabağ Zəngəzur dəhlizinə maneə idi, amma indi deyil”.
