Ərəblərin cənnəti: İsrailin bombaladığı sevgi və əyləncə ölkəsi Livan haqda bilmədiklərimiz…
Tribunainfo.az Livan haqqinda maraqlı faktları təqdim edir.
Livan İsrailin başlatdığı hücumlar, son aylarda şiddətlənən münaqişələr və artan siyasi qeyri-müəyyənlik səbəbindən çətin günlər yaşayır. Bu vəziyyət ölkədə daxili qarışıqlığı və regional qeyri-sabitliyi daha da dərinləşdirir. Tarixi boyu müharibələrdən əziyyət çəkən Livanın tarixi olduqca maraqlıdır.
2018-ci ildən bəri dərin iqtisadi böhranla mübarizə aparır. Dünya Bankının məlumatına görə, Livan müasir tarixin ən böyük iqtisadi böhranlarından birini yaşayıb.
Şərqi Aralıq dənizi ilə həmsərhəd olan Livan, səth sahəsinə görə dünyanın ən kiçik ölkələrindən biridir. Digər tərəfdən, Yaxın Şərqin mühüm ticarət və mədəniyyət mərkəzidir.
Ölkə şimaldan və şərqdən Suriya, cənubdan İsrail və qərbdən Aralıq dənizi ilə əhatə olunub, həmçinin Kiprlə dəniz sərhədinə malikdir.
Əhalisi 5 milyonu ötür və Aralıq dənizinin ən sıx məskunlaşdığı ölkələrdən biridir. Dünyanın ən qədim yaşayış məskənlərindən biri olan Livan yüksək savadlılıq səviyyəsi ilə də diqqət çəkir.
Livan Suriya və İsraillə sərhədlərinə və mürəkkəb sosial quruluşuna görə Yaxın Şərqdə münaqişələrin mərkəzində olub.
Əsrlər boyu bölgədə azlıqlara ev sahibliyi edən ölkədə əsas əhali qruplarını şiələr, sünnilər, xristianlar və druzlar təşkil edir.
Bu əhali strukturuna uyğun olaraq 1943-cü ildə əldə edilmiş razılaşmaya uyğun olaraq siyasi qüvvələrin balansı diqqəti çəkir.
Buna uyğun olaraq Livanda baş nazir sünnilərdən, prezident maronit xristianlardan, parlamentin sədri isə şiələrdən seçilir. Bu razılaşma bəzən siyasi dalana səbəb olur.
Zəngin tarixi mədəniyyətə malik olan Livan 1516-1918-ci illər arasında Osmanlı İmperatorluğunun tərkibində olub. 1920-ci ildə Suriya ilə birlikdə Fransanın mandatına çevrildi.
1944-cü ildə Fransa nəzarəti Livan hökumətinə verdi. O, 1967-ci ildə Ərəb-İsrail müharibəsində fəal rol oynamayıb. Lakin sonradan o, Fələstin qruplarının Livandan İsrailə hücumlar üçün baza kimi istifadə etməsinin təsirinə məruz qalıb.
1975-ci ildə ölkə Fələstinli qrupların mövcudluğundan yaranan narahatlıq səbəbindən vətəndaş müharibəsinə sürükləndi. 1975-1990-cı illər arasındakı vətəndaş müharibəsində 150 min ilə 230 min arasında insan həyatını itirdi. 1 milyondan çox insan öz ölkəsini tərk etməli oldu. 1976-cı ildə Suriya əsgərləri sülhü təmin etmək üçün Livana daxil oldular.
1978-ci ildə İsrail fələstinli qrupların hücumlarının qarşısını almaq üçün Livanın cənubunu işğal etdi. Bir müddət sonra İsrail əsgərləri Livanın cənubundan böyük ölçüdə geri çəkildi.
1982-ci ildə İsrailin İngiltərədəki səfirinə sui-qəsd cəhdindən sonra İsrail yenidən Livanı tamamilə işğal etdi. İsrail Fələstin Azadlıq Təşkilatını Livandan sıxışdırıb çıxarmaq və özünə yaxın bir hökumət qurmaq üçün paytaxt Beyrutu işğal etməzdən əvvəl 10 həftə mühasirəyə aldı. İsrailin hücumlarında 20 min livanlı və fələstinli ölüb.
1989-cu ildə Livandakı vətəndaş müharibəsinə son qoyulan Taif sazişi imzalandı. 1991-ci ildə Livan parlamenti “Hizbullah”dan başqa bütün silahlı qrupların ləğvi barədə qərar qəbul edib.
1992-ci ildə varlı iş adamı Rafik Həriri son 20 ildə ilk baş nazir seçkilərində qalib gəldi.
2000-ci ildə Hizbullahın hücumları səbəbindən İsrail Livandan geri çəkilmək məcburiyyətində qaldı.
2005-ci ildə keçmiş baş nazir Rafiq Həriri avtomobilinə yerləşdirilən bombalı hücumda həlak olub. Həririnin öldürülməsi ölkədə Suriya əleyhinə nümayişlərin başlanmasına səbəb olub. Suriya Livandan əsgərlərini geri çəkməli oldu.
2006-cı ildə İsrail Hizbullahın iki əsgərini qaçırmasına cavab olaraq Livana qarşı genişmiqyaslı müharibəyə başladı. Bir aydan çox davam edən müharibə Livanda böyük itkilər və böyük dağıntılarla nəticələndi.
2008-ci ildə Livan iki ölkə müstəqillik əldə etdikdən sonra ilk dəfə Suriya ilə diplomatik əlaqələr qurub.
2012-ci ildə Suriyadakı vətəndaş müharibəsi Livana da sirayət etdi. Paytaxt Beyrut və Tripolidə sünnilərlə ələvilər arasında qarşıdurma baş verib.
Ölkə tarixində iz qoyan hadisələrdən biri də Beyrut limanında baş verən partlayış olub. 4 avqust 2020-ci ildə Beyrut limanında partlayıcı materialların saxlandığı anbarda yanğın baş vermiş, daha sonra partlayış baş vermişdir. Partlayış şəhərin limana yaxın ərazilərinə böyük ziyan vurub, 220-dən çox insan həyatını itirib. Partlayış zamanı taxıl siloslarına da ziyan dəyib.
2020-ci ildə Livan valyutasının ucuzlaşması, Covid-19 karantinləri və liman partlayışına reaksiyalar səbəbindən hökumət istefaya getməyə məcbur oldu.
Dünya Bankının məlumatlarına görə, Livan müasir tarixin ən böyük iqtisadi böhranlarından birini yaşayıb.
Valyuta dəyərinin 90 faizindən çoxunu itirdi. Ölkə əhalisinin yarıdan çoxu yoxsulluq içində idi.
Ölkənin ümumi daxili məhsulunda 40 faiz azalma olub. İşsizlik sürətlə artdı, idxal dayandı. Bir çox məhsullar bazarda əlçatmaz hala gəldi.
Xəstələrin müalicəsində istifadə olunan hətta kritik əhəmiyyət kəsb edən dərmanların da təchizatında problemlər yaranıb.
Yanacaqdoldurma məntəqələrinin qarşısında uzun növbələr yaranıb. Dərin iqtisadi böhran onilliklər boyu idarəolunmaz idarəetmə və korrupsiya ilə əlaqələndirilir.
Dəniz Pənahova
