İstisna deyil ki, 2023-cü ilin sonuna kimi Ermənistan və Azərbaycan saziş imzalayacaq və bu kontekstdə prosesə rəhbərlik etmək və əsas sülhməramlının mükafatını ələ keçirmək üçün Rusiya ilə Qərb arasında rəqabət getdikcə artır.
Tribunainfo.az xarici KİV-ə istinadən xəbər verir ki, Digər regional aktorlar öz mövqelərini aydınlaşdırmaq üçün addımlar atır və bu baxımdan İran Qərbin Cənubi Qafqazda artan roluna qarşı əsas buferlərdən biri kimi seçilir.
2015-ci il nüvə sazişinin tam və ya qismən bərpası üzrə danışıqlarda ABŞ-la iştirak edən İran, eyni zamanda, ABŞ-ın Cənubi Qafqazda Rusiyanın təsirini azaltmaq səylərindən narahatdır. Bu, İranın Rusiyanı sevdiyi və ya ona güvəndiyi üçün deyil, İran ABŞ-ın, o cümlədən şimaldan mühasirəyə alınmasının təhlükələrini başa düşdüyünə görədir. Üstəlik, İran üçün ABŞ-ın təsiri ABŞ hərbi bazaları və ya birbaşa ABŞ investisiyaları demək deyil.
Tehran hazırkı qlobal geosiyasi tendensiyaları yaxşı başa düşür və 21-ci əsrdə nüfuzlu olmağın nə demək olduğunu aydın təsəvvür edir. İkinci Dünya Müharibəsinin sonundan bəri bu, amerikalılar üçün ən yaxşı nəticə verdi. Beləliklə, İran baxımından İsrailin varlığının və ya Türkiyənin təsirinin artması son nəticədə eyni nəticəyə gətirib çıxarır.
Bu kontekstdə İran Ermənistan-Azərbaycan sülh danışıqlarına, xüsusən də ABŞ-ın artan müdaxiləsini nəzərə alsaq, diqqətdən kənarda qala bilməz. ABŞ həm də 2020-ci il Qarabağ müharibəsindən əvvəl ATƏT-in Minsk qrupunun həmsədr ölkəsi kimi danışıqlar prosesinin əsas oyunçularından biri olub. Buna baxmayaraq, həmin dövrdə Rusiya digər həmsədr kimi danışıqlar prosesində aparıcı rol oynadı, lakin Ukraynadakı müharibə ATƏT-in Minsk Qrupunun fəaliyyətini de-fakto dayandırmasına səbəb oldu.
Rusiya öz resurslarını Ukraynaya köçürdüyü və Qərblə çəkişmələri səbəbindən ABŞ fərdi aktor kimi danışıqlar prosesində iştirakını xeyli artırıb. Amerikalılar sülh müqaviləsini təşviq etmək üçün Vaşinqtonda xarici işlər nazirlərinin sammitlərini təşkil etdilər. ABŞ Aİ ilə sıx əməkdaşlıq edir və bu iki paralel Vaşinqton/Brüssel danışıqlar platforması Qərbin artan təsirini təcəssüm etdirir.
Eyni zamanda, Türkiyə Ermənistan-Azərbaycan sülh sazişindən dərhal sonra Ermənistanla münasibətləri tam şəkildə tənzimləməyə, o cümlədən quru sərhədinin açılmasına və diplomatik münasibətlərin qurulmasına hazır olduğuna dair aydın siqnallar verir. Bu addımların regionda güc balansına əhəmiyyətli dərəcədə təsir edəcəyini, Türkiyə və Azərbaycanın mövqelərini daha da gücləndirəcəyini anlamaq üçün görkəmli beynəlxalq əlaqələr üzrə ekspert olmaq lazım deyil. Eyni zamanda, İran baxımından Türkiyənin strateji müstəvidə təsiri ABŞ-ın təsiri ilə bərabərdir. İsveçin NATO-ya üzvlüyü kimi məsələlərlə bağlı ABŞ və Türkiyə rəsmiləri arasında heç bir ictimai və ya özəl gərginlik İranın hesablamalarını dəyişdirə bilməz.
Eyni zamanda, Cənubi Qafqaz İranın əsas milli maraqları sırasında deyil və İran resurslarını cəlb etməkdə Yaxın Şərqlə rəqabət apara bilməz. İran iqtisadiyyatı bir çox problemlərlə üzləşdiyindən, Tehran Cənubi Qafqazda mövcudluğunu genişləndirmək üçün Suriya, İraq və Livandakı iştirakını azalda bilməz. Üstəlik, İran bölgədə Türkiyə ilə birbaşa münaqişəyə tab gətirə bilməz. Beləliklə, məhdud resursları və geosiyasi məhdudiyyətləri nəzərə alsaq, Tehranın regiondakı əsas alətləri Kremlin bunları nəzərə alacağına ümid edərək Rusiyaya mesajlar göndərmək, qismən də öz narahatlığını Ermənistana çatdırmaq ola bilər.
Bu kontekstdə İslam İnqilabının Rəhbəri Ayətullah Seyid Əli Xameneinin beynəlxalq məsələlər üzrə baş müşaviri Əli Əkbər Vilayətinin dərc etdiyi məqalə Cənubi Qafqazda davam edən geosiyasi mübarizə ilə bağlı İranın baxışının əsas strateji mesajlarını təqdim edib. Vilayəti açıq şəkildə bildirir ki, Naxçıvanı Azərbaycan Respublikası ilə birləşdirən yolun olmasının əsas məqsədi Ermənistanı iki yerə bölmək, İran və Ermənistanı bir-birindən ayırmaq, İranın xarici dünya ilə əlaqəsini məhdudlaşdırmaq və İranın Şimali Qafqazla sərbəst əlaqəsini pozmaqdır.
Vilayəti daha sonra iddia edir ki, Türkiyə ilə Çinin Sincan bölgəsi arasında əlaqə yaratmaq xəyali pantürk dünyasının yaradılması deyil, şimaldan İranı, cənubdan isə Rusiyanı əhatə edəcək və bölgədə NATO-nun təsirini yayacaq bir ərazinin yaradılması deməkdir.
